درخت بنه
از این درخت سه واریته در ایران میروید:
- کسور یا بنه کابلی (cabulica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، افغانستان، جنوب استرالیا وپاکستان میروید.
این واریته در ایران در استانهای کهکیلویه و بویراحمد، کرمان (شاه کوه، کوه جبال بارز) و سیستان و بلوچستان (۱۳ کیلومتری جنوب غرب نصرتآباد، کوه تفتان) میروید.
- بنه کردستانی، کُلخنک یا سقز (kurdica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، سوریه، آناتولی، شمال عراق و ارمنستان میروید.
این واریته در ایران در استانهای کردستان، کرمانشاه، خوزستان، کرمان، فارس، لرستان، کهکیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان میروید.
این واریته در ایران در استانهای گیلان، آذربایجان، همدان، کردستان، کرمانشاه، مرکزی، کرمان، کرمان،فارس، لرستان، تهران، خراسان و سیستان و بلوچستان میروید.
ویژگیها
ارتفاعش تا ۷ یا ۹ متر نیز رسیدهاست در بعضی از مناطق کوهستانی مانند کردستان ایران به میوه آن «قزوان» میگویند که برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده میکنند . درخت بنه منبع تولید شیره سقز است.سقز که در گویش کردی منطقه بانه به آن (بنِشت) گفته میشود صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبندهاست که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتیهای گوارشی استفاده میشود . ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد . علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکنندهها، حشره کشها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم کنندهها و ضد عفونی کنندهها استفاده میشود . علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار میگیرد . بعلت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع فوقالذکر بکار برده میشود . اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شدهاست . به طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست میآید که در شرایط مناسب و سالهای پرباران این مقدار بیشتر هم میشود .در بانه درخت بنه اغلب بصورت تودههای مخلوط با درختان بلوط در روستاهای کانی سور، سیاحومه، دارینه، باشوان، بنه ژاژ، همزلان، ویسک، رشکی، خجک و … مشاهده میشود.
میوه درخت بِنِه
میوه این درخت همزمان با رسیدن خرما «زامردان» میوهاش میرسد و قابل مصرف است. نوع نارس این میوه که به صورت خام و بدون نیاز به شکستن پوسته (قبل از سختشدن پوسته) خورده میشود،بنهچهیا به گویش محلی در منطقه سروستان بنهشه خوانده میشود. به گویش محلی درمنطقه نی ریز نیز به بنه شک خوانده میشود میوه درخت بـنـِه ریز و مُدَوَر «گِرد» و کرویمانند و به رنگ سبز تیرهاست، و به نامبرکُو معروف است. البته نوع دیگر نیز هست که کمی ریزتر است و به نام «کِهُن» معروف است. مغز میوه بنه به پسته شبیه ولی بسیار کوچکتر است. به دلیل سخت بودن پوست دانه آن، در شرایط عادی نمیتوان با کاشت آن نهال تولید کرد بلکه دانه آن پس از چند سال ماندن در محیط و سایش پوسته یا ترک خوردن در یخبندان در بهار جوانه میزند. میوهاش ترش مزه و برنگ سبز تیرهاست.
در هرمزگان و حوالیِ بندرعباس آنرا “کَسودَنگ” Kasoudang و در بوشهر “کُلخُونگ” Kolkhong مینامند.
در کشورِ ترکیه آنرا “مِلَنجیک” Melengic مینامند – به صورتِ تجاری بسته بندی شده، به فروش میرسد و به کشورهایِ دیگر صادر میشود.
در مناطقی از ایران مغز میوه بنه رسیده را در پس از آسیاب یا له کردن در آب جوش ریخته و غذایی به نام آببنه با آن درست میکنند. در استان کرمان به این غذا “قاتق بنه” گفته می شود. بنه از حبوبات بسیار گرم محسوب میشود و به خاطر روغنی بودن، این دانه چربی و البته انرژی بسیاری در خود دارد.
- کاربرد بنه
بنه از جمله گیاهان چوبی مناطق خشک و نیمه خشک کشور می باشد که جدا از ارزش های زیست محیطی بی شماری که دارد، مصارف دارویی و صنعتی گسترده ای نیز به همراه دارد.جنبه های دارویی و صنعتی این گیاه کاملاً روشن است.صمغ بنه مصارف دارویی و صنعتی زیادی داشته و از میوه آن به عنوان گیاه دارویی استفاده می شود.
اندام های مختلف درخت بنه مصارف دارویی و صنعتی گسترده ای دارد.بهره برداری از درختان بنه با هدف تولید صمغ و استفاده از آن در امور دارویی و صنعتی موضوعی است که اقتصاد بخشی از جنگل نشینان در ناحیه رویشی زاگرس را تشکیل می دهد.اگرچه بهره برداری از درخت بنه می تواند اثرات سوء فیزیولوژیکی و ضعف درخت را در برداشته باشد، اما دقت در بهره برداری و به کارگیری روشهای صحیح می تواند خسارت را به حداقل ممکن برساند.بهره گیری از میوه، برگ، صمغ ترشح یافته بصورت طبیعی و گال های گیاه نیز کاربردهای زیاد دارویی دارد.شناخت دقیق رویشگاه های طبیعی گیاهان دارویی ضمن روشن شدن پتانسیل های موجود، امکان توسعه و بهره برداری صحیح را به خوبی فراهم می سازد.ضمن اینکه قابلیت ها و محدودیت های هر منطقه را نیز برای توسعه و بهره برداری اقتصادی روشن می نماید.
- خواص درمانی
مقوی کبد و طحال است.خارج کننده ی اقسام کرم معده بوده و سرفه و خفقان را تسکین می دهد و مسکن درد کمر، درد پشت و درد قولنج می باشد.ضماد بنه در درمان ورم ها و زخم های سخت مفید است.از آن جایی که بنه دارای ویتامین های آ و اقسام ب و د می باشد، مقوی اعصاب بوده و ترک لب را معالجه و از شبکوری جلوگیری می کند و نرمی استخوان را درمان می نماید.در صنعت داروسازی با صمغ آن پمادی درست می کنند که مالیدن آن بر بدن از گزش پشه جلوگیری می نماید.سقز مقوی معده بوده و به هضم غذا کمک می کند و محرک اشتها است.ضماد آن که با پیه ذوب می شود، جهت رفع کجی و ترکیدن ناخن می باشد.مخلوط سقز با روغن زیتون جهت برطرف کردن ورمها و ترک پوست و خارش آن سودمند می باشد.
- بررسی اثرات ضد میکروبی به روش In vitro
استفاده زیاد از آنتی بیوتیک ها باعث مقاومت روزافزون باکتری ها به این داروها شده است، به طوری که کارآیی آنتی بیوتیک ها روز به روز محدودتر می شود.از آنجایی که بعضی از گیاهان خاصیت ضد میکروبی از خود بروز می دهند، با شناخت این گیاهان می توان از آنها علیه میکروب بیماری زای معین استفاده کرد و جایگزین بی ضرری برای آنتی بیوتیک ها پیدا نمود.در راستای این اهداف، اثرات ضد میکروبی اسانس بنه روی چند باکتری بیماریزا مورد آزمایش قرار گرفت و با جدیدترین آنتی بیوتیک ها که علیه این باکتری ها توصیه می شوند، مقایسه گردید.نتایج حاصل از این آزمایش نشان می دهد که عصاره بنه بر استافیلوکووس اورئوس و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، اثرات ضد میکروبی نشان داده است.
- سقز
محصول سقز درختان بنه که دارای ارزش اقتصادی فراوانی می باشد،جزء اقلام صادراتی است که از نظر ارزآوری حائز اهمیت می باشد.سقز جزء دسته سمغهایی(الئورزینها)قرار می گیرد که دارای خواص داروئی، خوراکی و صنعتی فراوان می باشد و در طب سنتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.چند نمونه از کاربرد سقز:
ـ در صنایع چسب، صنایع لاک، صنایع رنگ، صنایع پلیمری، صنایع داروسازی.
ـ به عنوان امولسیون کننده، در تهیه روغن چاپ و روغن کابل، در تهیه پارکت و کفپوش، آهارهای کاغذ، به عنوان قارچ کش جهت حفاظت چوب و کاغذ و پارچه.
ـ در تهیه اسانس و عطریات
ـ به عنوان ضدعفونی کننده در درمان بیماری های مختلف
متأسفانه به دلیل کمبود صنایع تبدیلی و نبود دانش فنی لازم در زمینه فرآوری این ماده، موجب گردیده که با قیمت ناچیز و اولیه به خارج از کشور صادر گردد.
- بررسی عوامل مؤثر بر پراکنش پسته وحشیوجود گونه های مقاوم در برابر شرایط نامساعد طبیعی، موهبتی الهی است.بنه، درختی چند منظوره است.از چوب آن برای سوخت، تولید ذغال و ذوب فلزات، از بذر آن در غذاهای محلی و از قسمت های مختلف آن جهت مصارف دارویی استفاده می شود.ارزش اقتصادی صمغ استخراج شده از آن نیز بر کسی پوشیده نیست، مضافاً اینکه از نظر ایجاد پوشش گیاهی در مناطق مورد هجوم بیابان و حوزه های آبخیزی که در اثر فقدان پوشش گیاهی از سیل خیزی زیادی برخوردارند و نیز به عنوان پایه مناسب برای احداث باغات پسته، گونه ای با ارزش محسوب می شود.آنچه که در حال حاضر مهم به نظر می رسد، نابودی جنگل های بنه طی سالیان گذشته و همچنین عدم امکان تکثیر و استقرار طبیعی درختان جدید طی سالهای اخیر است.
اقلیم حاکم بر ارتفاعات و نوع ساختار زمین، از دلایل اصلی وجود پراکنش بنه در مناطق کوهستانی می باشد.مهمترین وجه تمایز اقلیم ارتفاعات با سایر مناطق، کاهش درجه حرارت، بارش برف و ماندگاری آن در مدت زمان بیشتر و افزایش دوره یخبندان در طی سال است.علت آن نیز براساس قانون کاهش درجه حرارت با افزایش ارتفاع قابل توجیه است.این عوامل امکان جوانه زنی بذر بنه را فراهم می نماید، در نتیجه سبب استقرار درختان بنه روی ارتفاعات می گردد.
مهمترین موارد پیشنهادی جهت اجرا در مناطق دارای پراکنش استان به منظور حفظ، احیاء و توسعه جنگل های پسته وحشی به شرح ذیل می باشد:
۱) قرق مناطق دارای پوشش مناسب
۲) انجام عملیات اصلاحی در مناطق دارای پوشش جنگلی بنه شامل بذرپاشی در فصل مناسب و نهالکاری.
۳) مبارزه با برخی آفات مهم، خصوصاً مبارزه بیولوژیکی با آفات مغزخوار.
۴) انجام عملیات آبخیزداری در جهت استحصال باران به منظور تأمین آب مورد نیاز درخت(استفاده از سیستم های میکروکچمنت).
اینجانب تولید کننده شیره درخت سقز بصورت کلی وجزی ٠٩١٨٨٧۶٧٠٩٠